Een brouwer is in de eerste plaats een fabrikant van bier. Om dat bier echter bij de klant te krijgen moet hij het verpakken en moet hij er een hele marketing rond voeren. Op die manier zijn er rond het bier heel wat attributen ontstaan, die in de loop der jaren de aandacht getrokken hebben van talrijke verzamelaars: etiketten, kroonkurken, bierviltjes, flessen, glazen, reclameborden, blikjes, facturen, briefhoofden, druppelvangers… Geen attribuut uit de brouwerijwereld is zo gek of het wordt wel door iemand verzameld. Sommige pure bierliefhebbers kijken nog wel eens minachtend neer op de verzamelaars. Terecht is dit echter niet. Als er van vele van de duizenden brouwerijen, die honderd jaar geleden nog bestonden in ons land, nog enig materieel bewijs is overgebleven, is dit dikwijls te danken aan de verzamelaars. Op die manier spelen zij een rol van onschatbare waarde in het behoud van het bier- en brouwcultureel erfgoed van onze samenleving. Verzamelaars hebben zich in de loop der jaren gegroepeerd in verschillende verenigingen. De grootste en bekendste daarvan is ongetwijfeld de Gambrinusclub van België, die dit jaar haar 47ste verjaardag viert – en daarmee ouder is dan de oudste vereniging van bierliefhebbers.
1978. Het jaar van de drie pausen: Paul VI stierf, werd opgevolgd door Johannes-Paulus I, die al na dertig dagen op mysterieuze wijze overleed en op zijn beurt opgevolgd werd door Johannes-Paulus II. Het jaar dat de eerste trekking van de Lotto plaats had. Het jaar dat de regering Tindemans viel en opgevolgd werd door ‘trop is teveel en teveel is trop’ Van den Boeynants. Het jaar dat Jacques Brel stierf. Maar ook het jaar dat de Waal Michel David en de Vlaming Karel De Block de Gambrinusclub van België boven de doopvont hielden.
Veeltalig
Aanvankelijk was de Gambrinusclub inderdaad een tweetalige organisatie. Eigenlijk moeten we zelfs zeggen: een veeltalige organisatie, want er waren ook heel wat buitenlanders lid. Zo telde de club in 1980, ten tijde van de eerste driedaagse Internationale Ruilbeurs in Leuven (in samenwerking met brouwerij Artois), 13 Vlamingen, 13 Walen, 13 Oostenrijkers, 2 Nederlanders, 5 Duitsers, 1 Deen, 5 Engelsen, 1 Canadees en 1 Amerikaan onder haar leden. Elke eerste zaterdag van de maand werd er geruild in café Le Bièrodrome in Elsene.
Reeds in 1979 verscheen het eerste Gambrinusmagazine, meertalig en in A4-formaat. Het had al een bierviltjesrubriek met afbeeldingen en telde 27 bladzijden. In 1986 werd overgeschakeld op het huidige A5-formaat.
Het Gambrinuslogo, van de hand van Ignace Amandt, verscheen in 1984.
In 1986 werd de Gambrinusclub, die tot dan een gewone feitelijke vereniging was, omgevormd tot een vzw. Op dat ogenblik was Karel De Block reeds de facto voorzitter geworden in opvolging van Michel David. Ook had de club intussen meer en meer een Nederlandstalig karakter gekregen. Het eerste volledig Nederlandstalig magazine was het tweede nummer van 1986. Toch zouden – tot op de dag van vandaag – heel wat Franstaligen lid blijven en is in elk nummer van het clubtijdschrift een Franstalig “résumé” opgenomen.
In 1988 nam Ronan Vandermotten het voorzitterschap over van Karel De Block, een functie die hij bekleedt heeft tot zijn overleden. Ook andere bestuursleden hebben al een jarenlange staat van dienst: Jean-Pierre Decroos is al bestuurslid sinds 1989; samen met zijn vrouw Chris Deprez tot haar overlijden. Dirk Verboven, verantwoordelijk voor de besteldienst bierviltjes, vervoegde het bestuur in 1997. Datzelfde jaar werd ook zijn echtgenote Sabine Cabanier bestuursmedewerkster, maar zou ze net als Chris pas in 2003 echt tot het bestuur toetreden. Na het overlijden van Ronan hing het voortbestaan van de club aan een zijden draadje. Toen hebben een aantal mensen initiatief genomen om contact op te nemen met de resterende bestuursleden, om samen te kijken wat de mogelijkheden waren. Na enkele vergaderingen in Brouwerij Den Triest, met een heel aantal sympathisanten van de club, besloten Cedric Verheyen en Maarten Rits toe te treden tot het bestuur en zo samen een doorstart te maken met de club.
Ruilbeurzen
Zowat de belangrijkste activiteit van de Gambrinusclub bestaat uiteraard uit de inrichting van ruilbeurzen voor de leden (en niet-leden). Zoals hierboven al vermeld, vond de eerste internationale ruilbeurs plaats in Leuven op 16 mei 1980 in samenwerking met de brouwerij Artois. Er werden 130 deelnemers genoteerd. Nadien volgden zowat alle grote en middelgrote brouwerijen. Er werden ruilactiviteiten georganiseerd op de gekste locaties: van de drassige polderweide onder de legertenten van brouwerij ‘t Steedje in Oudenburg, het afdak van brouwerij Van den Bossche, het winderig karrengebouw bij Palm, de brouwzaal van De Koninck, de ast van brouwerij De Biertoren, het bootshuis aan de Leie tot de talrijke stapelruimten van diverse brouwerijen. Eén constante was er: elke gastbrouwerij was verrast over de grote opkomst, het gezond fanatisme van de verzamelaars en de gemoedelijke sfeer. In totaal organiseerde de Gambrinusclub al honderden internationale ruilbeurzen en kleinere beurzen voor haar leden, waaronder in het verleden de Sinterklaas- en de Valentijnsruilbeurzen in Deurne. De laatste jaren zijn we niet meer in Deurne aanwezig, maar hebben we elk jaar 2 vaste locaties, nl. Kapelle op den Bos en Landen (opvolger van Hoegaarden na het uitbranden van de sporthal). En twee locaties die steeds wisselen.
Een bijzondere plaats in de geschiedenis van ruilgebeuren nemen Deinze en Hoegaarden in. De eerste paasruilbeurs in de Brielpoort te Deinze vond plaats in 1987, toen nog op initiatief van de ‘Deinse Vrienden van het Echte Bier’ in het kader van hun streekbierenweekend. Al meer dan twintig jaar was dit een jaarlijks terugkerende topper, al berust de organisatie van de ruilbeurs sinds 2000 wel bij de Gambrinusclub zelf, voornamelijk door de inzet van bestuursleden Guy Veys en Leen Weyme. Maar doordat het vaste weekend samenviel met een grote wielerronde, kon deze locatie niet meer gebruikt worden.
De eerste ruilbeurs in Hoegaarden dateert van 15 april 1989. We kunnen zonder meer stellen dat dit sindsdien is uitgegroeid tot dé hoogdag voor al wie geïnteresseerd is in het verzamelen van breweriana. Het is echt niet ongewoon dat hier al om 5 uur ’s morgens de eerste binnen- en buitenlandse verzamelaars hebben post gevat aan de sporthal van Hoegaarden om er tijdig bij te zijn. Dat Hoegaarden kon uitgroeien tot de belangrijkste ruilbeurs voor brouwerijartikelen is niet in het minst te danken aan de steun die de Gambrinusclub mocht ontvangen van brouwerij De Kluis, vooral in de persoon van toenmalig PR-manager Miel Mattheus. Naargelang Interbrew echter groeide en uiteindelijk wijzigde in InBev, ging het brouwerijconcern “haar prioriteiten verleggen” en kwam de steun aan de ruilbeurs in Hoegaarden op de helling te staan. Gelukkig werd vanaf 2006 de groep Alken-Maes bereid gevonden om de rol van InBev in dit evenement over te nemen en zijn ze dat ook na de verhuis naar Landen momenteel nog steeds bereid.
Naast de eigen internationale ruilbeurzen heeft de Gambrinusclub in de loop der jaren ook regelmatig haar medewerking verleend aan de activiteiten van buitenlandse zusterverenigingen, voornamelijk in Nederland, Duitsland en Luxemburg. Memorabel daarbij is zeker de medewerking aan het “grenzenloze bierfeest” op het drielandenpunt in Vaals (Nederland) op 24-25-26 april 1992, naar aanleiding van de vorming van de Europese Unie. De driedaagse was niet alleen een ruilbeurs, ingericht door de Nederlandse vereniging BAV, maar ook een echt bierfestival waarbij een eigen origineel bier werd gepresenteerd (Europabier), gebrouwen door brouwerij De 3 Horne in Kaatsheuvel en afgevuld in flessen met een etiket getekend door Thierry Berlanger van de Gambrinusclub. En heel recent vinden we de samenwerking terug met andere clubs op het BCWC in Hagenau.
Publicaties
In de loop van haar ondertussen al 47 jarig bestaan heeft de Gambrinusclub heel wat publicaties samengesteld en/of verspreid. In de eerste plaats is er natuurlijk het driemaandelijkse Gambrinusmagazine, dat al sinds 1979 verschijnt. Bij de publicaties in boekvorm is de bekendste wellicht het Brauerei-Verzeichnis Belgien van Manfred Friedrich, dat meer dan 4000 Belgische brouwerijen repertorieert en daarmee een schat aan informatie biedt over hetgeen er op brouwerijgebied bestaan heeft in België vanaf het einde van de 19de eeuw. In eigen beheer werden een Belgisch Biernamenregister (tot 1992, met zes jaarlijkse aanvullingen tot 1998) en een Bierviltjeskataloog uitgegeven. Deze eerste zijn nog een beperkt aantal exemplaren beschikbaar, de Bierviltjeskataloog en de Belgische Druppelvangers Catalogus zijn echter al veren jaren uitverkocht. Wel nog verkrijgbaar is het Repertorium van Speelkaarten van Belgische Bieren (overzicht van Belgische speelkaarten met bierreclame op de rugzijde).
Pijnpunten
Haast onvermijdelijk is de Gambrinusclub in haar 47 jarige bestaan ook geconfronteerd geweest met enkele minder aangename situaties. Eén van de pijnpunten is de vertroebeling van de relaties met brouwerijen door de houding van sommige verzamelaars zelf. Gelukkig zijn de meeste verzamelaars niet alleen maar verzamelaars, maar ook echte bierliefhebbers. Heel wat leden van de Gambrinusclub zijn trouwens via één van onze lokale verenigingen ook aangesloten bij Zythos. Een zeer kleine minderheid is het echter alleen maar fanatiek om de brouwerijartikelen te doen en geeft totaal niet om het bier. In hun contacten met brouwers veroorzaakt dit soms irritatie, zeker als ze daarbij nogal extreem zijn in hun ‘eisen’: ze stellen zich niet tevreden met ‘één of enkele’ etiketten of bierviltjes, of met ‘wat je kunt missen’, maar vragen expliciet om ‘een pak’ van de door hen gewenste attributen – en ze zijn dan nog verontwaardigd als de brouwer daar niet wil op ingaan. Nogal begrijpelijk dat een brouwer met zulke ervaringen het niet meer zo begrepen heeft op verzamelaars in het algemeen…
Een ander – en groeiend – pijnpunt is de toenemende commercialisering van het ruilgebeuren. Al te dikwijls gaat het niet meer om zuiver ruilen – ‘ik geef u dit als ik van u dat krijg’ – maar wordt er (soms grof) geld gevraagd of geboden voor bepaalde brouwerijartikelen. De groeiende invloed van de moderne communicatiemiddelen is aan deze evolutie niet vreemd. Het is heus niet alleen het bier van Westvleteren dat via eBay waanzinnige prijzen haalt, ook andere brouwerijattributen worden aangeboden aan onverantwoorde bedragen (we laten daarbij bepaalde praktijken van misleiding of vervalsing nog bewust buiten beschouwing).
De Gambrinusclub van België is zeker niet gelukkig met deze evoluties en heeft er al meer dan eens haar afkeuring over uitgesproken. Zij ijvert nog steeds – en terecht – voor het eerlijke en zuivere verzamelen, zonder commerciële bijbedoelingen, en met respect voor de brouwers, die in de eerste plaats nog steeds bierproducenten zijn en geen handelaars in allerlei bijkomende attributen.
Een tekst van Casimir Elsen n.a.v. Het dertigjarige bestaan van de Club in 2008, her en der aangepast naar de situatie in 2025 door Maarten Rits.
Met dank aan Ronan Vandermotten en Jean-Pierre Decroos voor de historiek van de vereniging.